Is Pechtold nu wél houdbaar tot aan de verkiezingen?

Natuurlijk, in de peilingen staat D66 nog altijd op winst. ,,Dat is toch iets om te markeren,'' zegt Hans Engels, de langstzittende senator der democraten, opgeruimd. Hij is een van de weinige nog actieve D66-politici die de bijna-doodervaring van de partij in 2006 van nabij hebben meegemaakt.

Maar zonder roze bril oogt het landschap niettemin een stuk grijzer. Er zijn interne sores, zoals de affaire-Hachchi, het ex-Kamerlid dat gisteren haar lidmaatschap opzegde na aanhoudend rumoer over haar wachtgeld. Er is opeens de bijna 90-jarige Edo Spier, die aan de wieg stond van de partij. Via Trouw laat hij weten dat partijleider Alexander Pechtold zijn langste tijd heeft gehad. En dan zijn er die peilingen zelf, waarin D66 nog geen jaar geleden moeiteloos 25 zetels wist te scoren. Inmiddels zijn dat er zo'n tien minder. Tja.

Lastige periode
De partij die zaterdag congresseert op Papendal maakt kortom een lastige periode door, vooral nu ze niet langer doorslaggevend is voor meerderheden in de Eerste Kamer. Dat bleek wennen. De sociaalliberalen lieten zich verrassen door het CDA, dat opeens ook constructieve oppositie bleek te kunnen voeren. D66 dreigde nog eventjes de lastenverlichting van 5 miljard euro tegen te houden, maar schrok daar net op tijd voor terug. Andere partijen reageren nog altijd besmuikt op die actie.

Engels erkent dat D66 het beter deed toen het via een rits akkoorden nog oppositie vóór het kabinet kon voeren. ,,Maar we zijn ook niet meer de jojo-partij van vroeger. We zijn stabiel en dat is goed,'' stelt hij vast. D66 timmerde onder Alexander Pechtold aan de weg als hervormingsgezinde partij die, vaak als eerste, taboedoorbrekende thema's op de agenda zette, zoals de verhoging van de AOW-leeftijd. Het huidige kabinet van VVD en PvdA heeft daarvan veel overgenomen en omgezet in wetgeving.

Onzichtbaar
Dat succes mag worden gevierd, maar de ideeënvorming mag niet opdrogen, waarschuwt oud-Kamerlid Boris van der Ham. ,,D66 heeft altijd de neiging te vervallen in kleine onderwerpjes. Daar moet het voor blijven waken. Dan gaat het opeens over de vraag of 'Bij de gratie Gods' nog wel boven wetten moet staan en gaat men ruzie zoeken met de ChristenUnie. Terwijl er wordt weggedoken bij echt ernstige discussies over de radicale elementen in de islam. Het standpunt is nu vooral 'wat Wilders zegt, hoort niet', maar wat vindt D66 dan wél? Ook was D66 erg onzichtbaar in het debat over de vluchtelingen.''

Pas als een van de laatste partijen kwam D66 onlangs met een voorstel om de vluchtelingencrisis het hoofd te bieden. Pechtold ontlokte daarmee schampere reacties, omdat dit 'plan-Pechtold' gretig putte uit ideeën die andere politici eerder al hadden aangedragen. Van der Ham verwelkomt echter de stap die D66 heeft gezet. ,,Gelukkig wordt het opgepakt, ook al had dat veel eerder gekund.''

De grote bekroning
De verkiezingen mogen dan nog bijna een jaar op zich laten wachten, D66 wordt nu al beschouwd als geheide coalitiepartner in een volgend kabinet. Het zou voor Pechtold de grote bekroning zijn. In ruim 10 jaar leiderschap werd zijn partij twee keer achter elkaar gepasseerd voor kabinetsdeelname. Hij zal het niet leuk vinden als de huidige trend doorzet en de partij voor de derde keer op rij er niet in slaagt het kiezerspotentieel van pakweg 25 of zelfs meer zetels te verzilveren.

Want de overwinningen bij verkiezingen voor de gemeenteraad, het Europees Parlement en de Provinciale Staten smaakten weliswaar zoet, de Tweede Kamer is Pechtolds arena. En dan voelt een winstje van drie of vier zetels al snel als een troostprijs.

Haarvaten
Volgens oud-minister Thom de Graaf, Pechtolds steunpilaar in de Eerste Kamer, zal het zo'n vaart niet lopen. ,,Onze partij zit in de haarvaten van de samenleving, in gemeentebesturen, in de provincie. Dat betaalt zich uiteindelijk weer uit. Ja, de peilingen zijn nu even minder, maar dat is nog verre van een aanwijzing dat zij straks ook mindere resultaten gaan opleveren.''

Toch doemt na 10 jaar leiderschap onvermijdelijk de vraag over de houdbaarheidsdatum van de leider op. Pechtold zegt nog altijd zeer gemotiveerd te zijn om opnieuw lijsttrekker te worden. Maar helemaal onomstreden is hij in eigen kring niet. 

Mediamomentjes
Kritisch partijlid Ilona Kingma besloot eerder de kat de bel aan te binden. De partij draait volgens haar te veel om de persoon Pechtold en te weinig om ideologische standpunten van D66. ,,Hij is ook mediageniek, dus ik snap de route wel, maar het zijn mediamomentjes. Het baart me zorgen dat vanaf het moment dat Pechtold de leiding kreeg een groep kritische geesten met tegengeluid is verdwenen. Kijk naar de fractie in de Tweede Kamer nu. Deze mensen weten veel van hun beleidsterrein, maar de ideologie, het D66-geluid, mis ik te vaak.''

Veel openlijke bijval krijgt Kingma vooralsnog niet, al wordt er in de achterban wel degelijk anoniem gemord over de fractie, die 'te corporaal en eenkleurig' zou zijn. Toch lijkt ten minste één zorg van Kingma breder te worden gevoeld: het opvolgingsprobleem. Intern is Pechtold erop aangesproken dat hij daaraan moet werken, stelt een vertrouweling. Kingma: ,,Als hij er morgen mee stopt, is er niets over. De mensen weten nog te weinig waar de partij voor staat, terwijl opvolgers niet te bekennen zijn.''

Gat
,,Een onontkoombare opvolger dient zich nog niet aan,'' erkent senator Hans Engels. Hij had er 'niet aan moeten denken' dat Pechtold zou hebben bedankt voor het lijsttrekkerschap. ,,We moeten in besloten kring kijken, om te zorgen dat er geen gat valt. Er moet straks iemand in de fractie zijn die het kan overnemen.'' Makkelijk is het niet: ,,Als je iemand hebt die zo goed is als Pechtold, dan maak je het voor welke opvolger dan ook niet eenvoudig.''

Boris van der Ham gelooft niet dat D66 niemand heeft om Pechtold op te volgen. ,,Die vraag lost zich vanzelf op als dat moment zich aandient.'' Bij elke partij is het volgens hem zo dat de partij wordt vereenzelvigd met de partijleider. ,,Alexander was bij zijn start helemaal niet succesvol. Hij haalde het laagste zetelaantal ooit: drie. Hij groeide. Dat zal met een opvolger ook gebeuren. Laten we dit niet problematiseren.''